واژۀ «ایدئال» (اسم/صفت) که به زبان فارسی مهاجرت کرده است، اصالتاً فرانسوی‌تبار است. در فرهنگ عمید، ایدئال یعنی «کمال مطلوب، منتهای آرزو و آرمان و ویژگی آنچه در اعلای درجهٔ کمال باشد». فرهنگ معین معنای آن را تا ته چِلانده و آورده است: «آرزوی عالی».

برای درک بهتر معنی آن به نمونه‌های زیر توجه کنید:

·        کشور ایدئال من برای زندگی آمریکاست.

·        ازنظر تو معیارهای همسر ایدئال چیست؟

اصلاً چرا باید برایمان مهم باشد ایده‌ال درست است یا ایدئال؟

خط بااین‌همه نعمت‌هایی که به ما ارزانی می‌کند، قطعاً لایق پرورش و احترام است. یکی از راه‌های پرورش خط و احترام به آن، زیبا نگه‌داشتن چهره‌اش است. سهل‌انگاری در نوشتن املای درست واژه‌ها مثل مشت‌زدن به صورت خط است؛ باعث می‌شود ورم کند. هرچه بیشتر در نوشتار بی‌دقتی کنیم، باعث می‌شود این ضربه‌های ما درنهایت زبانمان را از ریخت و قیافه بیندازد.

در برخی منابع بین ایده‌آل یا ایدئال و ایده‌آل یا ایدعال، املای درست کلمه را «ایده‌آل» دانسته‌اند. این منابع بی‌پایه‌واساس، واژه‌ها را بدنام می‌کنند و خط مظلوم باید گرفتاری این بدنامی را به دوش بکشد.

به دو دلیل زیر املای درست کلمه «ایدئال» است.

·        دلیل نخست: بر اساس شیوۀ نگارش همزه در کتاب «دستور خط فارسی فرهنگستان» هرگاه پیش از همزۀ میانی کسره باشد، همزه روی کرسی /ی/ و به این شکل «ئـ» نوشته می‌شود؛ مانند: تبرئه و توطئه و ایدئال.

·        دلیل دوم: در همان بخش از کتاب، قانونی است که در تمام واژه‌های بیگانه همزۀ میانی باید روی کرسی /ی/ و به این شکل «ئـ» نوشته شود؛ مانند: پنگوئن، سوئد، تئاتر و ایدئال.

پس با راهنمایی‌های دستور خط، از گره‌های ایده‌آل یا ایدئال و ایده‌آل یا ایدعال گره‌گشایی می‌کنیم و ایدئال را برمی‌گزینیم.

یکی از راه‌هایی که املای درست کلمه را در ذهنمان میخ‌کوبی می‌کند، پرسه‌زدن در هم‌خانواده‌های آن کلمه است. برای‌اینکه پاسخ معمای املای درست ایده‌آل یا ایدئال را فراموش نکنید، سری بزنید به هم‌خانواده‌هایی که برایتان ردیف کرده‌ایم.

·        ایدئولوژی: این کلمه در فرهنگ عمید، به‌معنای جهان‌بینی و داشتن مرام یا مسلک سیاسی‌اجتماعی خاصی است. دکتر معین این کلمه را معرفِ انواع سیستم‌های فکری، فلسفی و مذهبی که به‌نوعی در تعیین خط‌مشی یا موضع‌گیری معتقدان به آن در مسائل سیاسی‌اجتماعی مؤثر باشد، می‌داند. همچنین فرهنگستان زبان نیز این کلمه را برای مجموعۀ سامانمند باورها و اندیشه‌های ثابت سیاسی و اجتماعی تصویب کرده است. واژه‌های ایدئولوژیک و ایدئولوژیکی نیز مرتبط به همین کلمه هستند.

·        همان‌طور که  کسی ایدئولوژی را نمی‌نویسد ایده‌اولوژی یا ایدعولوژی، با همین الگو املای درست کلمه بین ایده‌آل یا ایدئال، ایدئال است.

·        ایدئالیسم: این کلمه بیانگر مکتبی در فلسفه است که جهان مادی را ساخته و پرداختۀ تصور و اندیشه می‌داند و معتقد است که شناخت حقیقی تنها در حوزۀ تصورات به دست می‌آید (فرهنگ عمید). در فرهنگ معین، این مکتب، اصالت تصور و خیال و فلسفه‌ای که تصور را اصل و حقیقت می‌شمارد، معرفی شده است.

·        ایدئالیست: شخصی است که طرفدار مکتب ایدئالیسم و یا آرمان‌خواه و آرمان‌گرا باشد (فرهنگ‌های معین و عمید). واژۀ ایدئالیستی نیز وابسته به همین واژه است.

·        ایدئال‌گرا: این واژه که این روزها زیاد به گوشمان می‌خورد نیز از همین واژه ساخته شده است و به معنای شخصی است که همه‌چیز را در منتهای کمال می‌خواهد. ایدئال‌گرایی در موارد شدید، یک اختلال شخصیتی روان‌شناختی محسوب می‌شود. در برخی منابع و مطالب این معنا با کلمۀ کمال‌طلب و کمال‌طلبی نیز به کار می‌رود.

ازاین‌به‌بعد هرگاه با پرسش ایده‌آل درست است یا ایدئال رویارو شوید، این هم‌خانواده‌ها پاسخ درست را به سمت ذهنتان هُل می‌دهند.

هدیۀ ویراویراست: سپاس از اینکه مقاله را تا پایان خواندید و با ما همراهید. در این مقاله املای درست واژۀ ایدئال و هم‌خانواده‌هایش را آموختیم. در زبان فارسی واژه‌هایی با همین معنا وجود دارد که درکشان برای خوانندۀ فارسی‌زبان ساده و شیرین‌تر است و به شما پیشنهاد می‌کنیم از آن‌ها برای شیرین‌کاری نوشته‌هایتان استفاده کنید.

ایدئال= آرمان/ آرمانی/ دلخواه

ایدئولوژی= جهان‌بینی/ انگارگان

ایدئولوژیک= انگاره‌شناسیک/ انگارگانی/ اندیشه‌ای

ایدئالیسم= آرمان‌گرایی/ خواست‌اندیشی/ خیال‌گرایی

ایدئالیست= آرمان‌گرا/ انگارگرا

ایدئالیستی= آرمان‌گرایی/ آرمان‌گرایانه/ انگارگرایی

ایدئال‌گرا= آرمان‌گرا

ایدئال‌گرایی= آرمان‌گرایی

ما برای نوشتن دربارۀ ایده‌آل یا ایدئال از منابعی استفاده کرده‌ایم. فهرست آن‌ها را اینجا قرار می‌دهیم تا اگر دوست داشتید، دراین‌باره بیشتر بخوانید.

📖  فرهنگ عمید، مدخل‌های ایده‌آل، ایده‌آلیسم، ایده‌آلیست و ایدئولوژی.

📖  فرهنگ معین، مدخل‌های ایده‌آل، ایده‌آلیسم، ایده‌آلیست و ایدئولوژی.

📖  واژه‌نامۀ پارسی سره، مدخل‌های ایدئال، ایدئالیسم، ایدئالیست، ایدئالیستی، ایدئولوژی و ایدئولوژیک.

📖  واژه‌های مصوب فرهنگستان، مدخل‌های ایدئال، ایدئالیسم، ایدئالیست، ایدئالیستی، ایدئولوژی و ایدئولوژیک.

📖 ذوالفقاری، حسن. (1398). آموزش ویراستاری و درست‌نویسی. ویراست چهارم. تهران: علم.

📖 فرهنگستان زبان و ادب فارسی. (1394)، دستور خط فارسی. چاپ سیزدهم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نشر آثار).

به‌کوشش گروه زبان‌شناسی ویراویراست

با قلم امیرعلی حسینی